مالیات علی الرأس

مالیات علی الرأس

وضع قوانین مالیاتی و اجرای آن ها همواره چالش و مشکلات بسیاری را داشته است؛ که یکی از مهمترین آن ها عدم ارائع مدارک و اسناد مالی دقیق و درست به سازمان مالیاتی است، این موضوع محاسبه مالیات را با مشکل رو به رو می سازد زیرا برای تعیین میزان مالیات به داده ها اطلاعات دقیق مالی از آن کسب و کار و شرکت نیاز است و بدون این اطلاعات عملا محاسبه مالیات امکان پذیر نخواهد بود.

سازمان امور مالیاتی برای حل این مشکل و محاسبه عادلانه مالیات از روش های تشخیص مالیات استفاده می کنند یکی از این روش ها مالیات علی الراس می باشد. زمانی که مودی یا مودیان (شخص حقیقی یا حقوقی) اسناد و مدارک مالی را لازم را برای محاسبه مالیات ارسال نکنند و یا اسناد ارائه شده ناقص یا مورد قبول سازمان مالیاتی نباشد، محاسبه مالیات آن ها با استفاده از روش علی الراس محاسبه خواهد شد. بدین صورت که ممیز مالیاتی با استفاده از اطلاعات و قرائن موجود درآمد را به صورت تخمینی برآورد می کند تا بتواند مالیات را محاسبه کند.

لازم به ذکر است که اگر فعالیت اقتصادی و اظهارنامۀ مالیاتی دچار علی‌الراس شود، مودیان موظف به پرداخت جریمه خواهند شد. این روش پیچیدگی و چالش های خاص خود را دارا می باشد و به دلیل اهمیت آن در این مقاله موضوع بحث ما تعریف و مفهوم مالیات علی الراس، نرخ و نحوه محاسبه آن می باشد.

مالیات علی الراس چیست؟

مالیات علی الراس به مالیاتی گفته می شود که در صورت عدم ارائه مدارک مالی و یا نقص در پرونده مالیاتی، توسط ممیز مالیاتی و با تخمین درآمد آن شرکت یا کسب و کار محاسبه می شود. برخلاف معنای واژگانی علی الراس که به معنای از روی میل و اراده است، در بحث مالیاتی به معنای تشخیص مالیات به صورت تخمینی و بر اساس برآورد کارشناسان مالیاتی است که بدون اتکا به اسناد دقیق مودی انجام می ‌شود. وقتی میزان درآمد توسط ممیزان محاسبه می شود اغلب بیشتر از درآمد واقعی تخمین زده می شود و  بر اساس آن، مالیات تشخیصی را محاسبه می‌کند که معمولا بیشتر از درآمد واقعی مودی است و منجر به افزایش مبلغ پرداختی خواهد شد.

شرایط و دلایل اعمال مالیات علی الراس

شرایطی که موجب علی الراس شدن مالیات می شود عدم ارائه مدارک مالیاتی به صورت کامل، وجود نواقص در اسناد مالیاتی و عدم آگاهی از قوانین مالیاتی است. در چنین شرایطی ممیز مالیاتی ناچار است با توجه به شواهد و قرائن موجود، درآمد مشمول مالیات را تخمین زده و مالیات را تعیین کند. برای اینکه اطلاعات کاملی در خصوص هر کدام از موارد گفته شده در اختیارتان قرار دهیم به توضیحاتی که در ادامه آمده است توجه شما را جلب می کنیم:

• عدم ارائه مدارک مالیاتی کامل؛ زمانی است که اشخاص حقیقی یا حقوقی مدارک و اسناد مالیاتی کامل و صحیح را در اختیار ممیزین نگذارند و یا ترازنامۀ مالی با تاخیر ارسال شده باشد. در این حالت ممکن است ممیز مالیاتی به تخمین درآمد بپردازد.
• وجود نواقص در دفاتر و اسناد مالیاتی؛ زمانی است که دفاتر مالیاتی به درستی تنظیم نشده و یا در آن نواقصی وجود داشته باشد. همچنین عدم لیست‌بندی صحیح سود و زیان و حساب‌های درآمدی منجر به تخمین درآمد توسط ممیز مالیاتی می‌شود.
• عدم آگاهی از قوانین مالیاتی؛ برای جلوگیری از این اتفاق اشخاص حقوقی و حقیقی باید به دقت قوانین مالیاتی را رعایت کنند و در صورت نیاز با مشاورین متخصص حسابداری و مالیاتی در ارتباط باشند.

نحوه محاسبه مالیات علی الراس

همان طور که در مقدمه به آن اشاره کردیم محاسبه مالیات علی الراس به صورت تخمینی است. در ابتدای کار کارشناسان مالیاتی تمام اطلاعات مورد نیاز خود را از سازمان‌های دولتی و غیردولتی مرتبط دریافت می‌کنند. در این مرحله، تمامی اطلاعات مالی و اقتصادی مشمولان در اظهارنامه به صورت تخمینی و بر اساس شواهد مالیاتی تعیین می‌‌شود. ممیزان در محاسبه مالیات به روش علی الراس میبایست از قرائن و قرینه های مالیاتی مانند میزان فروش، نوع فعالیت اقتصادی، سوابق مالی و سایر داده‌های مرتبط برای تخمین درآمد استفاده نمایند زیرا اطلاعات جامع و کاملی در مورد درآمد آن شرکت یا کسب و کار در دست ندارند.

پس از محاسبه تخمینی درآمد حال باید ضرایب مالیاتی اعمال شود، ضرایب مالیاتی برای انواع فعالیت های اقتصادی همه ساله از سوی سازمان مالیات اعلام می شود، ممیزان بر اساس این ضریب مالیات را محاسبه می نمایند. ضرایب مالیاتی که در دفترچۀ ضرایب ذکر شده است به ممیزین و مراجع مالیاتی اجازه می‌دهد تا مبلغ مالیات علی‌الراس را براساس این ضرایب محاسبه کنند. در بسیاری از موارد مبلغ اعلام شده به عنوان مالیات بیشتر از مالیاتی است که براساس اطلاعات واقعی شخص حقیقی یا حقوقی باید پرداخت شود. در انتها نیز اظهارنامه برآوردی در صورت عدم ارائه توسط مودی، تهیه می شود و مبنای محاسبه قرار می گیرد.

تبعات علی‌الراس شدن مالیات و راه‌های جلوگیری از آن

مشهودترین تبعات علی‌الراس شدن مالیات، جریمه 30 درصدی بر میزان سود است. در این حالت حتی اگر میزان فروش یک شرکت صفر هم باشد، کارشناسان مالیاتی سودی را برای آن در نظر می‌گیرند و 30 درصد آن را به عنوان جریمه اعمال خواهند کرد.

از جمله راه‌های جلوگیری از علی‌الراس شدن مالیات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ابتدا لازم است تمامی مدارک و اسناد مورد نیاز ممیز را جهت رسیدگی به مالیات شرکت جمع‌آوری نماید.
• در مرحلۀ بعدی، پس از اینکه برگۀ درخواست ابلاغ گردید لازم است نهایتا ظرف مدت 2 هفته به محل کار رجوع شود و مدارک و اسناد مورد بررسی قرار گیرند: در این زمان ممکن است 3 حالت پیش آید:

الف) اگر دفاتر و اسناد مالیاتی به درستی تهیه شده باشند، میزان درآمد براساس موارد موجود در دفاتر بیان می‌شود.

ب) اگر دفاتر و اسناد مالیاتی مورد تایید واقع نشوند یا مدارک ارائه شده ناقص باشند، در این صورت میزان درآمد شرکت براساس قوانین و معیارهای موجود بیان می‌شود.

ج) اگر از دفاتر و اسناد مالیاتی نتوان بهره برد و یا قوانین مربوط در آن رعایت نشده باشند، پروندۀ مالیاتی به یک هیات سه نفره ارسال می‌شود.

نکته: مالیات علی‌الراس در سال 94 توسط مجلس شورای اسلامی مورد بازنگری قرار گرفت. براساس قانون مصوب شده، مالیات علی‌الراس به صورت کامل از چرخۀ مالیاتی کشور می‌بایست حذف شود اما همچنان مشاهده می‌شود که سازمان امور مالیاتی کشور هنوز از علی‌الراس استفاده می‌نماید و در نتیجه می‌توان بیان کرد که اخذ مالیات از روش علی‌الراس خلاف قوانین است.

مزایا و معایب روش علی الراس

با محاسبه مالیات به صورت علی الراس، فرار مالیاتی بسیار کاهش یافته و همچنین این روش یک سپر دفاعی برای ممیز مالیاتی در برابر اعتراضات مودی و سازمان مالیاتی است، زیرا قانون استفاده از این روش را مجاز می‌داند. اگر از پیچیدگی های محاسبه آن چشم پوشی کنیم این روش منجر به کاهش زمان رسیدگی مالیاتی و صرفه‌جویی در منابع سازمان مالیاتی می شود. البته باید گفت روش علی الراس برای مودیان به دلیل تعیین مالیات بیش از حد واقعی موجب نارضایتی آنان شده است و همچنین از آنجاییکه این روش تخمینی است، تعیین مالیات به صورت دقیق با آن امکان پذیر نخواهد بود و جملگی این موارد می تواند فشارهای مالی زیادی را به کسب و کارها مخصوصا شرکت های کوچک اعمال نماید.

نتیجه‌گیری

مالیات علی الراس روشی است که در صورت عدم ارائه مدارک مالی معتبر توسط مودی، ممیز مالیاتی به صورت تخمینی و بر اساس قرائن و ضرایب مالیاتی، مالیات را تعیین می‌کند. این روش با هدف جلوگیری از فرار مالیاتی و تضمین وصول مالیات به کار می‌رود، اما ممکن است منجر به تعیین مالیات بیش از حد واقعی شود و باعث اختلافات مالیاتی گردد.