حسابداری پیمانکاری چیست؟ بیان وظایف و روش‌های موجود در آن
مقدمه
حسابداری پیمانکاری| نوعی از حسابداری است که به مدیریت و ثبت سوابق مالی و مالیاتی شرکت‌های پیمانکاری، به ثبت و ارائۀ گزارش معاملات مرتبط با پروژه‌های پیمانکاری شامل: درآمدها، هزینهها و مراحل پیشرفت پروژه‌ها می‌پردازد. به زبانی ساده، حسابداری پیمانکاری براساس قرارداد بین کارفرما و پیمانکار انجام می‌شود و نوعی قرارداد شیوه محاسبۀ امور مالی را هم می‌تواند مشخص کند و در نهایت خروجی حسابداری شرکت پیمانکاری باید یک گزارش کامل از هزینهها و مخارج و سود و زیان انجام کار باشد.
تعریف حسابداری پیمانکاری و اصول آن
همانطور که در مقدمۀ مقاله اشاره شد، حسابداری پیمانکاری شامل ثبت و رصد هزینهها، درآمدها، دارایی‌ها و بدهی‌ها است. این حسابداری به شرکت‌های پیمانکاری کمک می‌کند تا نقشۀ مالی و مالیاتی خود را بهبود بخشند و به تصمیم‌گیری‌های استراتژیکی دست یابند. این رشته بر پایۀ اصول حسابداری عمومی استوار است. این اصول شامل موارد زیر است:
- اصل هزینۀ تاریخی؛ این اصل به این معناست که هزینهها بر اساس هزینه واقعی و تاریخی ثبت می‌شوند و نه براساس ارزش فعلی یا تخمینی آن‌ها.
- اصل تنوع؛ این اصل بیان می‌کند که هر پروژه و قرارداد پیمانکاری باید به طور جداگانه و به صورت مجزا در نظر گرفته شود و هزینهها و درآمد‌های آن به طور مستقل ثبت و رصد شوند.
- اصل تطبیق هزینه و درآمد؛ بر اساس این اصل، هزینهها و درآمدها باید به صورت همزمان و متناسب با هم در نظر گرفته شوند و به عبارتی دیگر، هزینه‌های هر پروژه باید با درآمد‌های حاصل از آن پروژه متناسب باشند.
- اصل محدودیت منابع؛ این اصل بیان می‌کند، منابع شرکت‌های پیمانکاری، مانند نیروی کار، مواد و تجهیزات، باید به طور محدود و بهینه استفاده شوند و هزینهها به این منابع تخصیص داده شوند.
- اصل انطباق با قوانین و مقررات؛ این اصل بیان می‌کند که این شاخه از حسابداری باید با قوانین و مقررات مالی و مالیاتی مربوطه سازگار باشد. این موارد شامل قوانین مالیاتی، استانداردهای حسابداری و مقررات مربوط به صنعتِ شرکت می‌شود.
از وظایف این شاخه از حسابداری، می‌توان، رسیدگی به امور مالی و انجام اصول حسابداری به عنوان ابتدایی‌ترین وظیفۀ آن اشاره و در ادامه وظایف تخصصی آن را به صورت موردی شامل مطالب زیر دانست:
- ثبت پیش دریافت‌ها
- ثبت هزینهها، دفاتر قانونی پیمانکاری و ثبت اسناد تنخواه
- طراحی کدینگ حساب‌ها
- تفکیک پروژه نسبت به هزینه
- ارائه گزارش‌ها و اطلاعات مالی به کارفرما (لیست بدهکاران و بستانکاران براساس تفکیک پروژه)
- کنترل ورود و خروج انبار
پس در جمع‌بندی این بخش می‌توان گفت، انجام امور اولیه حسابداری و رسیدگی به حساب‌های مالی، پیش‌پا افتاده‌ترین کاری است که حسابدار باید انجام دهد. همانطور که در بالا به صورت موردی اشاره شد، ثبت هزینهها، تفکیک پروژه‌ها نسبت به هزینه آن‌ها، ثبت اسناد تنخواه، ثبت حساب‌های پیمانکاران دست دوم، ثبت دفاتر قانونی پیمانکاری، طراحی کدینگ حساب‌ها، ثبت پیش دریافت‌ها، ثبت ضمانت نامه‌های دریافتی و پرداختی و انتخاب روش حسابداری از جمله وظایفی است که حسابدار باید انجام دهد. از سوی دیگر ممکن است از حسابدار پیمانکاری خوسته شود تا برای سرکشی به پروژه‌ها سر بزند. و علاوه بر این وی باید با مدیران بالادستی و حسابرسان مستقل در شرکت ارتباط نزدیک داشته باشد. بدون دریافت گزارش و صورت مالی از حسابداران پایین دستی، حسابدار پیمانکاری نمی‌تواند گزارش‌های خود را تهیه نماید.
مفاهیم اصلی در حسابداری پیمانکاری
- حسابرسی و بازرس مالی؛ این دو مفهوم به منظور اطمینان داشتن از درستی و قابل اعتماد بودن گزارش‌های مالی شرکت‌های ساخت و سازی انجام می‌شود. حسابرسی مالی شامل بررسی دقیق حساب‌ها، تزارنامه، گزارش سود و زیان است.
- مدیریت هزینه؛ این مفهوم عبارت است از مدیریت و کنترل هزینه‌های پروژه‌های شرکت‌ها است. و در این راستا، مدیریت هزینه شامل: بررسی و رصد هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم پروژه‌ها، برآورد هزینهها، کنترل هزینهها و در نهایت ارائۀ گزارش‌های مختلف مالی است.
- گزارشگری مالی؛ این مورد شامل تهیه و ارائۀ گزارش‌های مالی مشخص و قابل فهم و شفاف است. در این گزارش‌ها، تزارنامه، صورتِ سود و زیان، گزارش هزینه و اطلاعات مالی مربوط به پروژه‌های شرکت‌ها وجود دارد و این گزارش‌ها به مدیران و سایر صاحبان سهام، بانک‌ها و ذینفعان کمک می‌کند تا از وضعیت مالی شرکت آگاه شوند.
- مدیریت ریسک‌های مالی؛ مدیریت ریسک عبارت است از کنترل و مدیریت ریسک‌های مالی در پروژه‌های شرکت‌ها است و این موارد شامل: شناسایی ریسک‌های مالی، ارزیابی ریسک‌ها، اندازه‌گیری ریسک‌ها و اجرای استراتژیک‌های مدیریت ریسک است.
- مالیات‌های پیمانکاری؛ مالیات‌های پیمانکاری عبارت است از مدیریت و کنترل مالیات‌ها و مالیات‌های مرتبط با فعالیت‌های شرکت می‌پردازد و این مورد شامل: محاسبه مالیات‌ها، تهیه اظهارنامۀ مالیاتی، ارائه اطلاعات مالیاتی به مراجع مالیاتی و اجرای رویه‌های مالیاتی است.
روش‌های حسابداری پیمانکاری
روش‌های حسابداری پیمانکاری به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
- حسابداری پیمانکاری تکمیل شده؛ در این روش، درآمد و سود ناخالص پروژه به صورت یکجا به کارفرما ارائه می‌شود و هزینهها بعد از اتمام بخش عمده‌ای از پروژه دریافت می‌شود. در این روش تمامی مخارج مربوط هم بعد از امضای قرارداد محاسبه می‌شوند. و در نهایت مزیت حسابداری پیمانکاری تکمیل شده، محاسبه سود ناخالص بعد از اتمام پروژه است.
- حسابداری پیمانکاری درصد پیشرفت‌کار؛ در این روش اطلاعات مخارج و هزینهها، باید در بازه زمانی مشخص به کارفرما ارائه شود. در طول بازه زمانی مورد نظر، باید درصدی از پروژه انجام شده باشد. به این ترتیب وقتی پروژه به درصد خاصی می‌رسد، تهیه صورت‌های مالی انجام و برای کارفرما ارسال می‌شود. کارفرما در این نوع قراردادها، هزینهها را باید با نرخ توافق شده پرداخت کند. در این روش کارفرما از پیشرفت کار توسط پیمانکار مطمئن می‌شود. همچنین کارفرما ملزم به پرداخت هزینهها به یکباره نیست. برای پیمانکار هم ریسک نوسانات قیمتی بسیار کمتر می‌شود.
نتیجه گیری و سخن پایانی
حسابداری پیمانکاری یکی از شاخه‌های حسابداری است که به صورت خاص برای شرکت‌هایی که در صنعت فعالیت می‌کنند، ضروری است. این رشته در مورد محاسبات و رسیدگی به امور مالی قراردادها و پروژه‌های پیمانکاری ایفای نقش می‌کند. و در نهایت این نوع حسابداری به شرکت‌ها کمک می‌کند تا مالیات‌ها، هزینهها، درآمدها و سایر جنبه‌های مالی پروژه‌ها را به طور دقیق رصد کنند تا بتوانند تصمیمات درست و موثری در مورد مدیریت مالی، انتخاب پروژه‌های سودآور و کاهش هزینهها بگیرند.
