حسابداری صنعتی و بیان کاربرد و اهداف آن
مقدمه
حسابداری صنعتی | یکی از شاخه‌های علم حسابداری محسوب میشود. کاربرد این شاخه از رشتۀ حسابداری به‌منظور محاسبۀ قیمت تمام‌شدۀ محصولات در شرکت‌های تولیدی است. همچنین در کنار این مورد، می‌توان به کاربرد‌های دیگر ازجمله ارزیابی در جهت ساخت کالا به‌منظور کاهش هزینه‌ها و کنترل موجودی و تصمیم‌گیری دقیق در نحوۀ ارزش‌گذاری محصولات اشاره کرد. پس به‌عبارتی‌دیگر می‌توان گفت حسابداری صنعتی یا حسابداری بهای تمام‌شده یکی از دشوارترین و محبوب‌ترین شاخه‌های حسابداری است که به تعیین هزینه استاندارد (به‌عنوان یک اقدام مهم در عرصۀ تولید و پیشرفت شرکت‌ها)، تنظیم بودجه و مدیریت بهتر در شرکت‌ها مرتبط است.
تعریف حسابداری صنعتی و وظایف آن
حسابداری صنعتی؛ با پیشرفت صنعت، تکنولوژی و افزایش عرضه و تقاضا اهمیت یافت و نیاز به چنین رشته‌ای افزایش پیدا کرد. به سخنی بهتر زمان شروع این رشته را می‌توان از لحاظ تاریخی مصادف با انقلاب صنعتی در انگلستان دانست. Cost accounting یا حسابداری بهای تمام‌شده (حسابداری صنعتی)؛ عبارت است از مجموعه فعالیت‌هایی که شامل هزینه‌یابی، محاسبه بهای تمام‌شده محصولات و خدمات، کاهش قیمت تمام‌شدۀ محصولات تولیدشده و گزارش‌گیری و بررسی شیوه‌های تولید است. برای تحقق چنین هدفی، حساب‌ها طبقه‌بندی، ثبت و فرآیند تجزیه‌وتحلیل و تفسیر بر روی آن‌ها اجرا میشود تا در این زمینه ارتباط هر هزینه با مراحل تولید و توزیع محصولات (کالا و خدمات) مشخص شوند.
اهمیت این رشته از آن جهت است که تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان کالا و خدمات به دنبال کاهش هزینه‌های تولید و بالا نگه‌داشتن کیفیت محصولات خود از طریق بهینه کردن خط تولید هستند که با بهره‌گیری از این رشته می‌توان به این خواسته جامۀ عمل بپوشانند. پس هزینه‌یابی محصول مهم‌ترین بخش در رشتۀ حسابداری صنعتی است که می‌توان سود و زیان شرکت‌ها را به‌طور دقیق محاسبه و گزارش دهند.
از سوی دیگر در خصوص مهم‌ترین وظایف حسابداری صنعتی به‌صورت موردی می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
- برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌ها و بودجه‌های سازمان
- جمع‌آوری، طبقه‌بندی و ارائه گزارش در خصوص اطلاعاتی که در روند تصمیم‌گیری سازمانی و مدیریتی تأثیرگذار است.
- تعیین و ارزش‌گذاری موجودی بخش‌های مختلف به‌منظور هزینه‌یابی و تعیین بهاء و میزان موجودی محصولات.
- مشخص کردن هزینه‌های انجام‌شده و ارتباط آن با میزان سود حاصل‌شده.
- برنامه‌ریزی و اجرای استراتژی‌ها باهدف بهبود وضعیت کنترل در راستای کاهش هزینه‌های سازمان.
- رسیدگی به امور انبار و بررسی حواله‌های انبار.
محاسبه، تحلیل و گزارش در حسابداری صنعتی
هزینه‌های یک بنگاه تولیدی شامل: مخارج مستقیم و غیرمستقیم است از سوی دیگر، به‌منظور تعیین مالیات و هزینه‌یابی محصولات، شناسایی هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم حائز اهمیت فراوانی است و حسابدار صنعتی موظف است هزینه‌های واحدهای تولیدی را شناسایی، محاسبه و گزارش کند. پس در این زمینه حسابدار صنعتی باید به‌صورت جداگانه هزینه‌های مستقیم تولید و هزینه‌های غیرمستقیم تولید را برآورد کند. در برآورد دقیق هزینه‌های مستقیم تولید؛ هزینه‌هایی که مستقیم بر روی ساخت محصولات اثرگذار هستند شامل: حقوق و دستمزد کارکنان، مواد اولیه و سایر هزینه‌ها توسط حسابدار صنعتی باید موردمحاسبه قرار گیرد. از طرفی دیگر، برآورد هزینه‌های غیرمستقیم یعنی آن دسته از هزینه‌هایی که مستقیماً بر روی تولید محصول اثر نداشته و به‌صورت کلی در فرآیند کسبوکار اثرگذار هستند شامل هزینه‌های نگهداری از دارایی مانند بازاریابی، تبلیغات و … محاسبه شود. پس از برآورد و محاسبۀ هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم، حسابدار به تجزیه‌وتحلیل مراکز هزینه (شامل دستگاه‌ها یا ماشین‌آلات تولیدی در چرخۀ تولید محصولات) اقدام می‌کند؛ و در نهایت مرحلۀ آخر تهیه و ارائه گزارش است که اطلاعات را در قالب یک گزارش به مدیران واحد تولیدی ارائه می‌دهد. این گزارش‌ها در شیوۀ تصمیم‌گیری، مدیریت کسبوکار، افزایش سطح آگاهی مدیران از وضعیت واحد تولیدی و آگاهی از میزان سود و زیان سازمان به‌شدت تأثیرگذار و مهم است. در این مرحله گزارش‌های حسابداری صنعتی می‌توان شامل موارد زیر باشد:
- گزارش مصرف مواد اولیه و خرید مواد
- گزارش قیمت تمام‌شدۀ محصول ساخته‌شده و قیمت تمام‌شدۀ محصول فروش رفته
- گزارش زمان صرف شده در تولید و میزان ضایعات
- گزارش فروش، سود و زیان، ترازنامه، گزارش جریانات نقدی و تقسیم سود سهام
تعریف اصطلاحات حسابداری صنعتی
هزینه‌یابی و دایرۀ هزینه؛ هزینه‌یابی همان تعیین بهای تمام‌شدۀ کالای ساخته‌شده و موجودی کالای در جریان ساخت است. منظور از دایرۀ هزینه‌یابی، دایره‌ای است که مسئولیت نگهداری اسناد و مدارک مرتبط با حسابداری عملیات تولیدی و غیرتولیدی به علاوه وظیفۀ تجزیه‌وتحلیل هزینه‌های تولید، توزیع و فروش جهت ارائه و استفاده مدیریت را بر عهده دارد.
سربار؛ سربار ساخت، کلیۀ هزینه‌هایی است که در جریان تولید اتفاق می‌افتد ولی نمی‌توان آن‌ها را به‌طور مستقیم و مشخص به اقلامی از تولید یا محصولی خاص اختصاص داد مانند دستمزد نگهبان، تعمیرات دستگاه، هزینه‌های استهلاک ماشین‌آلات، هزینه بیمه و سایر مواد مشابه.
هزینه‌های اولیه؛ بهای اولیه جمع هزینه‌هایی است که به‌طور مستقیم برای تولید محصول صرف می‌شوند مانند هزینۀ موارد اولیه و یا دستمزد کارکنان.
ضایعات؛ با توجه به ماهیت عملیات تولیدی ایجاد میشود و جلوگیری از وقوع آن غیرممکن است به‌عنوان ضایعات عادی تولید و شناخته میشود. این‌گونه ضایعات به‌صورت یک هزینه جداگانه نشان داده نمی‌شود و ثبت جداگانه‌ای بابت آن صورت نمی‌پذیرد بلکه این ضایعات بر روی واحدهای سالم تولیدشده سرشکن و تسهیم میشود.
روش‌های حسابداری صنعتی را به 6 دسته تقسیم می‌کنند:
- هزینه‌یابی جذبی؛ در این روش کلیۀ هزینه‌های تولیدی شامل: مواد مستقیم، دستمزد مستقیم، سربار متغیر ساخت، سربار ثابت ساخت، در بهای تمام‌شده موجودی کالای در جریان ساخت منظور میشود.
- هزینه‌یابی مستقیم یا متغیر؛ فقط آن دسته از هزینه‌های ساخت محصولات منظور میشود که مستقیماً با حجم تولید تغییر می‌نماید. در این روش دستمزد مستقیم سربار ساخت جزء یکی از هزینه‌های متغیر تولیدی است. این هزینه در حساب کالای در جریان ساخت و در بهای تمام‌شده موجودی‌های آخر دوره یعنی در صورتحساب سود و زیان منظور می‌گردد.
- هزینه‌یابی برآوردی یا تخمینی؛ عبارت است از هزینه‌ای که برای یک قرارداد یا تصمیم خاص پیش‌بینی‌شده است. یا مخارجی که پس از فروش ایجاد میشود.
- هزینه‌یابی سفارش کار؛ مجموعه‌ای از روش‌ها و قواعد برای جمع‌آوری، تشخیص، ثبت و تخصیص هزینه‌های تولید و همچنین تفکیک سفارش‌ها در فرآیند تولید از نقطه شروع تا خاتمه عملیات تولیدی است. در روش هزینه‌یابی سفارش کار، هزینه‌های تولید هر سفارش به‌طور مجزا از سایر سفارش‌ها جمع‌آوری و ثبت میشود. اسناد موردنیاز این روش شامل: برگ درخواست مواد از انبار، کارت ساعت کار، برگۀ ساعت کارکرد کارگران و کارت سفارش کار است.
- هزینه‌یابی مراحل تولید یا مرحله‌ای؛ بعضی از مؤسسات تولیدی دیگر که تولیدات آن‌ها برای آن‌که تکمیل شوند مراحل مختلفی را طی می‌کنند و کالا و خدمات آنان به‌صورت یکسان و انبوه تولید میشود از این روش استفاده می‌کنند. صنایع نفت، مواد شیمیایی، کارخانۀ نساجی و کفش و … از این دسته هستند.
- هزینه‌یابی استاندارد؛ هزینه‌یابی استاندارد پیامد طبیعی کاربرد کنترل بودجه‌ای است. در کنترل بودجه‌ای نتایج واقعی عملیات یک دایره با نتایج برنامه‌ریزی‌شده مقایسه میشود، درحالی‌که در هزینه‌یابی استاندارد نتایج واقعی تولید و فروش یک محصول را با نتایج برنامه‌ریزی‌شده آن می‌سنجند. در روش هزینه‌یابی استاندارد، قیمت تمام‌شده پیش‌بینی و سپس عملکرد واقعی با آن مقایسه میشود و علل این مغایرت موردبررسی، تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد.
روش‌های هزینه‌یابی در حسابداری صنعتی جهت محاسبه قیمت تمام‌شدۀ کالا به‌کاربرده میشود. سیستم‌های هزینه‌یابی شامل سیستم هزینه بهای سفارش‌ها و سیستم هزینه‌یابی مرحله‌ای است. روش‌های هزینه‌یابی که جهت اجرای سیستم‌های هزینه‌یابی مورداستفاده قرار می‌گیرند شامل روش‌های هزینه‌یابی، هزینه‌یابی نرمال و هزینه‌یابی استاندارد است.
سخن پایانی
برای واحدهای تولیدی استفاده از حسابداری صنعتی الزامی است در این راستا داشتن بهترین عملکرد در بازار باوجود کاهش هزینه‌ها، اهمیت زیادی دارد و بدون حسابداری تخصصی صنعتی، بنگاه‌های اقتصادی دچار مشکل خواهند شد در این زمینه موسسه مالی و حسابداری ستایش تراز آسیا با بیش از 12 سال فعالیت در امور مالی و حسابداری انتخابی حرفه‌ای در این خصوص است چراکه با ارائه‌ی گزارش‌های حسابداران صنعتی، مدیران سازمان و بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند نقاط قوت و نقض سازمان خود را بررسی و نسبت به ارتقا سطح کیفی، حجم تولید و همچنین تصمیماتی که منجر به تغییر سود و زیان سازمان و حجم کار واحدهای تولیدی خود اقدام نمایند.
